فلسفه احکام در قرآن

هر حکم و دستوری که در قرآن آمده است، فلسفه ویژه ای دارد که از دیرباز اندیشه مفسّران و فقهای اسلامی را به خود جلب کرده است. در مقاله حاضر، نخست واژه ها و اصطلاحات »فلسفه«، »غرض«،»غایت«، »فلسفه حکم»، »علّت حکم« بازشناسی شده و با اشاره ای به پیشینه شناخت فلسفه احکام؛ آراء مخالفان تحقیق در فلسفه احکام مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. توجه به فلسفه احکام در تفاسیر، پیشینه طرح فلسفه احکام در فقه، کاربرد فلسفه احکام در اصول فقه و فقه از جمله بحثهایی است که در این مقاله به تفصیل آمده است. نویسندگان با ذکر مصادیقی از آیات قرآن، برخی از فواید شناخت فلسفه احکام را، ایجاد انگیزه مضاعف در میدان عمل، کارآیی فلسفه احکام در مباحث کلامی و شناخت ابعاد اعجاز وحی برشمرده اند و روشهای دست یابی به فلسفه احکام را از طریق تصریح آیات، تناسب آیات، اسباب نزول، روایات، عقل، علوم تجربی و دریافتهای عملی و مقایسه نسبت میان احکام دانسته اند. در پایان، مصادیق و نمونه های فقهی و قرآنی فلسفه احکام آمده است. نویسندگان معتقدند برپایه مطالعه آیات قرآن، برخلاف تصور رایج در آیات قرآن، بیشتر از روایات، به فلسفه احکام توجه شده است. البتّه این در صورتی است که سخنان صحابه و روایات ضعیف را معتبر ندانیم.